Op 18 december kregen we opnieuw de kans
om ons geheel aan reeds verworven inzichten over nieuwe media te verrijken
dankzij de uiteenzetting van Frank De Graeve, ex-journalist en communicatie-adviseur
bij Quadrant Communications. Na een algemene beschouwing over de toekomst van
de traditionele media, deed hij een onderzoek uit de doeken dat werd gedaan
naar het gebruik van sociale media door Belgische journalisten, om tot slot een
overzicht te geven van de zeven trends in de journalistiek voor het jaar 2013.
De
ondergang van de traditionele media?
De traditionele media, zoals kranten,
tijdschriften en televisie, lijken vandaag de dag in een crisis te zitten. Ze krijgen
heel wat minder belangstelling en dat zou de schuld zijn van de sociale media. Heel
wat mensen maken gebruik van sociale netwerksites zoals Facebook of Twitter om
op de hoogte te komen van het nieuws. De sterke opkomst van de nieuwe, digitale
media en de daardoor gedaalde belangstelling voor traditionele media staat voor
De Graeve buiten kijf, maar tegelijkertijd benadrukt hij dat we moeten beseffen
dat het nieuws op de sociale media afkomstig is van de traditionele media. Hij is
dus van mening dat klassieke media nog altijd een belangrijke bron van
nieuwsgaring zijn en nog wel een tijdje zullen meegaan. In dit opzicht is ook
het werk Media Morgen van Jo Caudron
belangrijk. Dit boek bespreekt hoe de klassieke media onder druk komen te staan
van de nieuwe en digitale media. Hij is van mening dat de traditionele media de
komende tien tot twintig jaar wel zullen blijven bestaan, maar dat in
combinatie met nieuwe media. Bekende zenders zullen wel onderworpen worden aan
uitdagingen en moeilijkheden en kunnen eventueel zelfs verdwijnen. Ze moeten
zichzelf heruitvinden. Er is echter één onderdeel dat Caudron wel sowieso ziet
verdwijnen, namelijk de gedrukte krant als nieuwsverspreiding. Maar over het
algemeen ziet hij het niet gebeuren dat de klassieke media zullen begraven
worden; wel zal het steeds moeilijker worden om ze rendabel te houden. De volgende
afbeelding geeft een voorspelling weer van het verdwijnen van de papieren krant
over de wereld. In de Verenigde Staten zou dit binnen vijf of zes jaar
plaatsvinden, in Europa binnen 15 jaar. De impact van de nieuwe media op
traditionele media is dus overal voelbaar.
Journalisten
en nieuwe media
De vraag is nu hoe journalisten omgaan
met deze nieuwe media. Als dat aspect onderzocht wordt, dan zien we dat ervaren
journalisten vrij conservatief zijn, vooral wat hun werkwijze betreft. Dit heeft
te maken met het feit dat aan het beroep van journalistiek een ethisch aspect
verbonden is. Ze hebben de opvatting dat wat ze schrijven waar moet zijn en
deze grote verantwoordelijkheid sluit experimenteren uit. Ervaren journalisten
zijn vaak ook wantrouwig ten opzichte van nieuwe technologieën. Deze werken immers
niet altijd even goed en de journalisten zijn daar vaak de dupe van. Daarnaast is
er ook wantrouwen ten opzichte van wat hype is. De sociale media zijn een
openbaar platform dat door iedereen kan gelezen worden en dus ook door de
concurrenten van de journalisten. De transparantie van de sociale media is dus
niet in overeenstemming met de journalistieke aanpak.
Zeer interessant was het onderzoek dat
Frank De Graeve aanhaalde in zijn uiteenzetting. Het betreft het onderzoek dat
werd gedaan naar het gebruik van social media bij Belgische journalisten. In het
voorjaar van 2012 werden ongeveer 2200 professionele journalisten uit België
gecontacteerd via e-mail; 300 daarvan droegen effectief hun steentje bij aan de
enquête. Uit dit onderzoek blijkt dat 51% van de ondervraagde journalisten
Twitter gebruikt. Dit is een cijfer dat elk jaar stijgt, aangezien de
percentages voor 2009 en 2010 respectievelijk 9% en 18% zijn. Wat het gebruik
van Facebook betreft, gebruiken 64% van de journalisten dit medium, wat opnieuw
een sterke stijging is ten opzichte van 2009 en 2010. Slechts 5% van de
ondervraagde journalisten maakt geen gebruik van sociale media. Verder geeft de
overgrote meerderheid van de journalisten aan dat er geen richtlijnen zijn voor
het gebruik van sociale media. Steeds meer en meer journalisten maken ook
professioneel gebruik van smartphones en tablets. Maar ondanks de stijging van
het gebruik van sociale media door journalisten, is de overgrote meerderheid
niet van mening dat deze media de kwaliteit van hun werk beter maken. Wat tot
slot de burgerjournalistiek betreft, zien de journalisten wel een stijging,
maar zien ze die over het algemeen niet als een bedreiging voor de
professionele journalistiek. De sociale media zitten dus in de lift, maar we
zien ook dat er nog heel wat onduidelijkheid heerst, bijvoorbeeld wat betreft
de richtlijnen of wat betreft de vraag of ze wel zorgen voor verbetering. Ook Jo
Caudron laat zich uit over de evolutie van de sociale media. Volgens hem zullen
de sociale media ontwikkelen tot een “commodity”: net zoals de televisie de
evolutie heeft meegemaakt van ‘in een enkele huiskamer aanwezig’ tot ‘zo goed
als een basiselement bij de meeste gezinnen’, zal ook de social media die
evolutie ondergaan. En ook de journalisten zullen hier niet aan ontkomen. Volgens
Peter Horrocks van de BBC kan een journalist zijn beroep niet deftig uitoefenen
als hij niet mee is met de sociale media.
7
journalistieke trends voor 2013
Het laatste deel van zijn gastcollege
wijdt De Graeve aan een expositie over de trends die er zitten aan te komen
voor het journalistieke jaar van 2013. Ik zal de zeven door hem aangehaalde
trends hier kort behandelen. De eerste trend is getiteld: “God ziet u! En wij
ook.”. Journalistiek wordt steeds meer openbaar, het wordt een kwestie van
publiek interactie, de zogenaamde “journalistiek en plein public”. Journalisten
houden zowat overal conversaties; zo kunnen ze op Facebook of op LinkedIn in
het openbaar experts vragen om meer informatie. Op sociale media is de drempel
dan ook zeer laag om bepaalde vragen te stellen. Op sociale media draait alles
om conversaties. En daarbij hebben niet de journalisten het monopolie, maar
tellen ook andere meningen. Journalisten zullen dus gedwongen worden om hun
plaatsje te bemachtigen.
De tweede trend is “iedereen
woord-voerder”. Woordvoerders die niet officieel zijn, maar uit het ‘gewone’
publiek komen zijn niet nieuw, maar waren vroeger niet altijd even makkelijk te
vinden. Nu echter, dankzij sociale media, zijn ze makkelijker te vinden, te
volgen en te contacteren. Deze officieuze woordvoerders bieden een belangrijk
voordeel, aangezien officiële woordvoerders vaak moeilijk te bereiken zijn,
niet altijd even gemotiveerd zijn en soms te karig zijn in het vrijgeven van informatie.
De derde trend vervolgens is “bye bye,
deadlines”. Dit betreft het feit dat online media geen publicatiedatum meer
hebben. Sociale media zijn immers een plaats waar voortdurend nieuws wordt
bijgemaakt. Geen publicatiedatum meer betekent dan geen deadlines meer, maar
geen deadlines meer, betekent geen artikels meer. Want als je geen deadlines
hebt, geraken je artikels niet geschreven. Ook het omgekeerde verschijnsel kan
zich voordoen, namelijk dat er meer deadlines worden gecreëerd omdat er
meerdere publicatiemomenten per dag zijn.
Een vierde trend (“een leger
mede-werkers”) die zich zal voordoen in 2013 is dat het alom bekende
adresboekje waar de ervaren journalisten gebruik van maakten en dat doorheen de
jaren werd aangevuld met sociale contacten, niet langer houdbaar is. Journalisten
komen minder buiten en maken dus minder lijfelijke sociale contacten. Sociale media
lossen dit voor een groot deel op. Journalisten kunnen nu hun contacten
inschakelen op Facebook of Twitter of ze kunnen netwerken van mensen opbouwen
die de journalist zouden kunnen helpen. Bovendien kunnen er heel specifieke
vragen gesteld worden.
De vijfde te verwachten trend (“Daar
zijn de BJ’s”) betreft het fenomeen waarbij een aantal journalisten erin zullen
slagen om op korte tijd veel volgers te verwerven. Deze populariteit kunnen ze
gebruiken, bijvoorbeeld ter promotie van hun medium, of ter promotie van
zichzelf. Ze kunnen er op deze manier voor zorgen dat de mensen weten waarvoor
ze staan. Er kunnen zelfs fanclubs ontstaan, maar de schaduwzijde is dat er ook
veel tegenstanders zich zullen uiten, en dat dus kritiek ook publiek wordt. Dit
kan een punt voor discussie vormen: moeten journalisten namelijk echt overgaan
tot dit soort activiteiten om zichzelf populair te maken en zo een zeker
aanzien te verwerven zodat mensen hen toch nog gaan lezen? Is het niet zonde
dat mensen niet meer gewoon een goed geschreven stuk kunnen appreciëren,
onafhankelijk van de auteurs populariteit? Hoewel dit standpunt verdedigbaar is
(en ik zou het graag verdedigen) is het ergens ook wel te begrijpen dat
journalisten dit doen, gewoon omdat de omstandigheden hen daartoe dwingen. Aangezien
nieuws dankzij de sociale media overal en door eender wie kan verschijnen,
moeten de journalisten zich wel profileren zodat ze mensen kunnen aantonen dat
ze een meerwaarde bieden en zodat ze hen kunnen aanzetten tot het lezen van hun
artikels. Het is gewoon jammer dat er zo veel moet gestreden worden om dat te
verkrijgen.
De voorlaatste trend is die van “check,
publish, dubbel-check”. Dit houdt in dat de standaardvolgorde verandert: het
dubbel-checken gebeurt pas na het publiceren. Sociale media zoals Twitter
kunnen worden gebruikt om nieuws te claimen, om het nieuws als eerste te
brengen en dus andere journalisten voor te zijn. Pas achteraf zal men proberen
dit nieuws bevestigd te krijgen. Het gevaar is echter dat er op deze manier
misbruik kan worden gemaakt van het systeem. Heb je maar één bron en kost het
te veel moeite om een tweede bron te vinden? Zet het nieuws dan op Twitter met
de volgende toevoeging: “#unconfirmed#. Dit noemt men “sloppy journalism”. Dit kan
volgens mij ook belangrijke sociale implicaties hebben. Door nieuws brengen te
zien als een soort van wedstrijd om de snelste te zijn, zullen heel wat zaken,
door gebrek aan verificatie, foutief de wereld in worden gestuurd en daardoor
kunnen mensen eventueel in een verkeerd daglicht worden gesteld, of kunnen
situaties in een compleet verkeerde context worden geplaatst, waardoor de
mensen niet de juiste informatie krijgen. Ik denk dat het meer moeite kost om
dit allemaal recht te zetten dan om je bronnen te checken voor het verspreiden
van het nieuws.
De laatste trend tot slot heeft De
Graeve “Waarom? Daarom!” getiteld. De traditionele media hebben intussen
geleerd om sociale media te recupereren, maar ze hebben het nog steeds moeilijk
om te weten wat ze precies moeten overnemen. De vraag is hoe traditionele media
zouden moeten omgaan met sociale media. Velen zijn ervan overtuigd dat het de
taak is van de klassieke media om de zaken uit te leggen en te duiden. Het zou
dan als volgt zijn: de sociale media brengen het nieuws, de traditionele media
brengen de duiding. Niet iedereen is het hier echter mee eens. Vele mensen
willen nog altijd nieuws in hun traditionele media. Hier kan ik mezelf volledig
in vinden. Als ik een krant lees of naar het nieuws kijk op televisie, wil ik
nog steeds daar te weten komen wát er precies gebeurd is. Dat het niet
makkelijk is om alleen daarmee te overleven en de sociale media te overtreffen,
is begrijpelijk. Vandaar de noodzaak van de onderzoeksjournalistiek. Traditionele
media moeten journalistieke diepgang bieden, want alleen zo kunnen ze het
verschil maken, aangezien de nieuwsfeiten zelf onmiddellijk en gratis op het
internet verschijnen.
Bronnen
De Graeve, F. Journalistiek in 2012: en plein public. Opgehaald 22 december 2012
van http://www.vlaamsenieuwsmedia.be/actueel/2012/03/journalistiek-in-2012-en-plein-public
Gretzky, W. (2011). Skate where the puck is going to be, not
where it has been. Trendrapport 2011, de experts aan het woord. Netlash.
Maertens,
A. (2011). Persoonlijk interview met Jo
Caudron naar aanleiding van de lancering van zijn boek Media Morgen op DMF 2011.
Opgehaald 22 december 2012 van http://www.bloovi.be/nl/blog/B164-persoonlijk-interview-met-jo-caudron-naar-aanleiding-van-de-lancering-van-zijn-boek-media-morgen-op-dmf-2011
Werbrouck,
S. (2012). Jo Caudron in Knack Extra: ‘Een
tv-zender, wie wil dat nu nog?’. Opgehaald 22 december 2012 van http://www.knack.be/nieuws/mensen/jo-caudron-in-knack-extra-een-tv-zender-wie-wil-dat-nu-nog/article-4000037938515.htm
Geen opmerkingen:
Een reactie posten